Purpurówka Kaehlera

Jednym z najbardziej atrakcyjnie ubarwionych chrząszczy z rodziny kózkowatych (Cerambycidae) występujących na naszym kontynencie jest bez wątpienia purpurówka Kaehlera (Purpuricenus kaehleri). Górna strona ciała postaci doskonałych* tego gatunku odznacza się barwą częściowo czerwoną, a częściowo czarną. Na czerwonych pokrywach znajduje się czarna, różnej wielkości eliptyczna plama, która niekiedy całkowicie zanika. Przedplecze jest całe czarne, z czerwoną przednią krawędzią lub czerwoną plamką z każdej strony. Długość ciała chrząszczy wynosi od 9 do 21 mm. Czułki u samicy są równe lub nieznacznie dłuższe od ciała, natomiast u samca 1,5 do 2 razy przekraczają jego długość.

Samiec purpurówki Kaehlera (Centralna Grecja)
Fot. Krzysztof Łoś

Purpurówka Kaehlera rozsiedlona jest w Europie, na Kaukazie, Zakaukaziu, w tureckiej Armenii i północnym Iranie. W naszym kraju ten południowy gatunek osiąga północną granicę zasięgu i jest wielką rzadkością faunistyczną. Niegdyś notowany był na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej, Nizinie Mazowieckiej, Podlasiu, Dolnym Śląsku, Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej, Wyżynie Lubelskiej, w Sudetach Zachodnich i Pieninach. Od 1949 roku brak jednak w pełni udokumentowanych informacji dotyczących występowania tej kózki na terenie Polski, potwierdzonych fotografią lub okazem dowodowym.

Jest to gatunek ciepłolubny, preferujący stanowiska nasłonecznione. Związany jest ze zboczami kserotermicznymi oraz ciepłymi terenami o charakterze lasostepu. Spotykany jest również w sadach, ogrodach owocowych, lasach liściastych i winnicach. Dorosłe osobniki spotkać można od maja do sierpnia. Występują głównie na drzewach lęgowych, a także na kwiatach roślin zielnych i krzewów oraz nadgniłych, fermentujących owocach. W przypadku zagrożenia lub zdenerwowania wydają charakterystyczne dobrze słyszalne dźwięki, przypominające skrzypienie, co jest typowym zachowaniem dla większości kózkowatych.

Larwy purpurówki rozwijają się w różnych gatunkach drzew oraz krzewów liściastych (osłabionych, zamierających lub obumarłych na pniu) – z reguły są to cieńsze gałęzie w koronach. Larwy żerują początkowo pod korą, wgryzając się następnie dosyć głęboko do drewna. Chodnik larwalny ma przeważnie przebieg podłużny i kończy się kolebką poczwarkową. Przepoczwarczenie odbywa się wiosną, a otwór wyjściowy młodego chrząszcza ma kształt owalny. Generacja jest 2- lub 3-letnia. Jeśli chodzi o dane dotyczące biologii i ekologii gatunku w naszym kraju to są one skąpe, m.in. nie ma dokładnych informacji dotyczących rośliny żywicielskiej larw oraz siedlisk, gdzie występował.

Siedlisko naturalne purpurówki Kaehlera (Centralna Grecja)
Fot. Krzysztof Łoś

Purpurówkę Kaehlera bez większego trudu spotkać można na południu Europy, gdzie zamieszkuje np. sady brzoskwiniowe. Ostatnio wskutek szerokiego stosowania insektycydów obserwuje się stopniowe zanikanie tej kózki w wielu krajach europejskich. W naszym kraju mamy zapewne do czynienia z całym zespołem czynników niekorzystnych dla jej bytowania, do których zaliczyć można m.in. zmiany kultury sadowniczej po II wojnie światowej czy powszechne stosowanie insektycydów w sadownictwie. Obecnie przy procesie ocieplania się klimatu gatunek ten powinien znaleźć bardziej korzystne warunki do rozwoju w Polsce. Należy wspomnieć, że purpurówka jakiś czas temu znajdowała się u nas pod ochroną gatunkową, a obecnie umieszczona jest na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce.

Wszystkich czytelników zachęcamy, aby przebywając w przyszłości np. w starym zaniedbanym sadzie, zwracali baczną uwagę na występujące w nim owady. Być może napotkanym tam długoczułkim czerwono-czarnym chrząszczem, okaże się akurat bohater tego artykułu...

Jakub Michalcewicz
Katedra Entomologii Leśnej
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

Krzysztof Łoś

*) Postać doskonała owada – końcowe stadium w jego rozwoju osobniczym.